اختلال بلع یا دیسفاژی نوعی مشکل شایع است که با ناتوانی و بروز مشکل در عمل خوردن و آشامیدن و حتی مکیدن ( مکیدن شیر در نوزادان ) مشخص می شود. این عارضه در مراحل مختلفی از فرآیند بلعیدن غذا ممکن است رخ بدهد و در صورتی که تحت درمان قرار نگیرد ممکن است سبب بروز مشکلات جدی همچون عفونت سیستم تنفسی ، سوء تغذیه و … شود. بلع به عنوان نخستین مرحله گوارش نقش بسیار مهمی در تغذیه و سلامت انسان دارد و بروز اختلال در آن سبب بروز مشکلاتی همچون کاهش وزن غیرطبیعی ، کاهش آب بدن ، عفونت ریه ناشی از آسپیراسیون و در مواردی شدید حتی فوت فرد می شود.
در طول فرایند بلع لقمه غذا که در دهان گذاشته می شود از لحاظ حجم و غلظت به گونه ای تغییر می‌کند تا بتواند به راحتی از طریق حلق و مری برای مراحل بعدی گوارش وارد معده شود و در صورتی که در هریک از مراحل اختلالی ایجاد شود این عارضه رخ می دهد. گفتاردرمانی درمان اصلی اختلال بلع است و به همین دلیل برای ارزیابی ، تشخیص و درمان آن باید به کلینیک گفتار درمانی مراجعه کرد. احساس عبور سخت غذا یا مایعات از دهان به معده از مهم ترین علادم این اختلال است که اغلب در افراد سالمند دیده می شود ، اگرجه اختلال بلع در نوزادان نارس نیز شیوع بالایی دارد.
علائم اختلال بلع
- سرفه مکرر حین غذا خوردن یا بعد از غذا خوردن
- احساس گیر کردن غذا در گلو
- احساس گر گرفتگی بعد از غذا خوردن
- احساس وجود جسم خارجی در گلو
- برگشت غذا از بینی
- احساس خفگی در هنگام غذا خوردن
- گرفتگی صدا
- عفونت ریه که بطور مکرر رخ می دهد
دلایل و عوامل افزایش دهنده خطر
- سکته مغزی
- ضربه مغزی
- فلج مغزی
- پارکینسون
- بیماری ام اس
- سرطان های دهان و حنجره
- سرطان مری
- نارس بودن نوزاد
- عادت های بد غذا خوردن مانند غذاخوردن در وضعیت درازکش ، تندخوری ، خوردن لقمه های بزرگ و …
- رفلاکس معده
درمان اختلال بلع
گفتاردرمانی درمان اصلی این مشکل شایع گوارشی است.
گفتاردرمانگر با ارزیابی دقیق بیمار و بررسی عامل بوجود آورنده آن از موثرترین راهکارهای گفتاردرمانی برای کمک به بهبود شرایط فرد استفاده می کند.
تحریک الکتریکی عضلات درگیر در بلع و یا تحریک الکتریکی نواحی مغزی درگیر در بلع یکی از روش های گفتاردرمانی اختلال بلع است.
آموزش تمرینات مخصوص با هدف افزایش هماهنگی عضلات بلع یا تحریک اعصاب ایجادکننده رفلکس بلع از دیگر خدماتی است که متخصص گفتاردرمانی برای کمک به درمان این اختلال ارائه می دهد.
متخصص گفتاردرمانی همچنین توصیه هایی در ارتباط با نحوه صحیح قرار دادن لقمه غذا در دهان، زمان مورد نیاز برای جویدن غذا و … به بیمار ارائه می دهد.
درمان دارویی این اختلال نیز با تجویز داروهای کند کننده تولید اسید معده ، داروهای شل کننده عضلانی و آنتی اسیدها ( بر حسب نیاز بیمار ) انجام می گیرد.
گفتاردرمانی برای اختلال بلع
گفتاردرمانی یک روش درمانی تخصصی است که به افراد کمک می‌کند تا عملکرد بلع خود را بهبود بخشند. اختلال بلع می‌تواند به دلایل مختلفی مثل آسیب‌های مغزی، سکته مغزی، بیماری‌های عصبی، سرطان‌های سر و گردن، و یا مشکلات عضلانی ایجاد شود. گفتاردرمانگر در این زمینه تمرینات و تکنیک‌هایی را ارائه می‌دهد که به تقویت عضلات مرتبط با بلع و بهبود کنترل و هماهنگی آنها کمک می‌کند.
مراحل و روش‌های گفتاردرمانی برای دیسفاژی
ارزیابی اولیه:
گفتاردرمانگر ابتدا با ارزیابی دقیق وضعیت بلع بیمار شروع می‌کند. این ارزیابی شامل بررسی نحوه عملکرد عضلات مربوط به بلع و مراحل مختلف فرآیند بلع (دهانی، حلقی، مری) است. گاهی نیاز به انجام آزمایش‌هایی مثل ویدئوفلورسکوپی یا فیبروپتیک ارزیابی بلع است.
تمرینات تقویت عضلات:
گفتاردرمانگر تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات دهان، زبان، حلق و مری تجویز می‌کند. این تمرینات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
تمرینات زبان: بهبود قدرت و تحرک زبان برای حرکت بهتر غذا و مایعات.
تمرینات حلق: تقویت عضلات حلق برای کنترل بهتر بلع.
تمرینات تنفسی: برای کمک به تنفس و بلع همزمان.
تغییرات وضعیت بدنی:
گاهی گفتاردرمانگر پیشنهاد می‌دهد که بیمار در حین غذا خوردن وضعیت بدنی خاصی را اتخاذ کند، مثلاً سر را به یک طرف بچرخاند یا به سمت جلو خم شود، تا بلع راحت‌تر و ایمن‌تر شود.
اصلاح روش تغذیه:
ممکن است تغییراتی در نحوه مصرف غذا و نوشیدنی توصیه شود. برای مثال:
استفاده از غذاهای نرم‌تر یا پوره‌ای.
تغییر در غلظت مایعات برای جلوگیری از خفگی.
خوردن وعده‌های کوچک‌تر و با سرعت کمتر.
تکنیک‌های جبرانی:
گفتاردرمانگر به بیمار تکنیک‌هایی آموزش می‌دهد که به جبران ضعف عضلانی کمک کند. مثلاً:
روش سوپراگلوتیک: در این تکنیک فرد با مکث در نفس‌گیری و سپس بلع، از ورود غذا به مجاری تنفسی جلوگیری می‌کند.
روش Mendelsohn: این تکنیک شامل نگه داشتن حنجره در موقعیت بالا در هنگام بلع است.
تحریک حسی و حرکتی:
استفاده از تحریکات حرارتی یا حسی (مثلاً با سرد کردن یا لمس کردن مناطق خاصی از دهان و حلق) ممکن است به بهبود پاسخ عضلات در بلع کمک کند.
کلمات مرتبط :
گفتاردرمانی اختلال بلع – درمان اختلال بلع – گفتاردرمانی در پیروزی – گفتاردرمانی سالمندان – گفتاردرمانی در نیروهوایی – گفتاردرمانی در میدان شهدا
